نور طبیعی در معماری و طراحی داخلی

نور شفاف ترین نرمترین آسانترین و ارزانترین مواد ساختاری موجود در تولید کیفیت ها واشیای مورد نیاز محیط انسانی است چیزی است که امکان شخصیت سازی وحیات بخشیدن به فعالیتهای روزمره و باز نمائی زندگی در تصورات و حالات روانی متغیر را فراهم می سازد نور نه تنها نقش مهمی در ارزش گذاری بر عناصر معماری دارد بلکه یکی از عوامل مهم تعیین کننده فضا نیز محسوب می شود نور در دگرگونی ماهیت فضایی و کالبدی تاثیری بسیار دارد نورپردازی مناسب فضاهای شهری موجب کارایی بیشتر آنها در تمام اوقات شبانه روز شده و با حضور دائمی شهروندان در فضا به نوعی رونق اقتصادی مکان را نیز به همراه داشت. برای شناخت و درک بهتر نور آن را به دو بخش نورهای طبیعی و مصنوعی تقسیم می کنند.زیبایی که به چشم می آید از پرتو نور و روشنایی است وگرنه در تاریکی ، زیبایی مفهمومیندارد. بازتاب نوری که از جسم به چشم ما می رسد باعث می شود که ما بتوانیم آن را ببینیم.در طراحی دکوراسیون داخلی ، نور در کنار عناصر و مفاهیم دیگر از قبیل ساختار ، نظم فضایی، مصالح ، رنگ و… مطرح می شود و در طراحی به عنوان یک عنصر مجزا باید نقش خود را ایفا کند. یکی از مشخصه های نور طبیعی دگرگونی آن در ساعات مختلف روز است.هر چند که خورشید برای ایجاد روشنایی طبیعی در یک ساختمان مورد نیاز است اما از آنجا که این نور سرانجام به حرارت تبدیل می شود، باید میزان تابش مورد نیاز برای هر ساختمان با توجه به نوع ساختمان و شرایط اقلیمی آن تامین شود چون اهمیت تابش آفتاب به نوع اقلیم منطقه و فصول مختلف سال بستگی دارد. در شرایط سرد حداکثر انرژی خورشیدی مورد نیاز بوده و ساختمان باید در جهتی قرار گیرد که بیشترین تابش آفتاب را دریافت نماید. برعکس وقتی هوا گرم است جهت ساختمان باید به نحوی باشد که شدت آفتاب در دیواره های آن به حداقل رسیده و نیز امکان نفوذ مستقیم اشعه خورشید به فضاهای داخل وجود نداشته باشد به همین دلیل نحوه نورپردازی بنا در اقلیم های مختلف مثل گرم و خشک و حاشیه کویر و اقلیم گرم و مرطوب و سردسیر با هم متفاوت است و هر کدام در این مناطق بر حسب اقلیم خاص خود نحوه نورگیری و نورپردازی خاصی را می طلبد.

نور شمالی

فضاهایی که رو به شمال هستند در نیمکره شمالی نور مستقیم دریافت نمی کنند. نور پراکنده بدون سایه یا انعکاس ایجاد می شود که برای کار کردن و نقاشی کردن و تماشای تلویزیون در کارگاه های نقاشی و دفتر کار مناسب است.به منظور به دست آوردن حداکثر مقدار ممکن نور بدون هراس از نور مستقیم خورشید می توان از پنجره های بزرگ در جهت شمال استفاده کرد اما نور مستقیا در غذاخوری ، نشیمن و …. میتواند سلب آسایش نماید. جذاب است اگر نور شمال را با نور در جهت های دیگر ترکیب کنیم. نور شمالی سرد و تمیز است اما نور جنوبی زرد رنگ و مستقیم است. در فضاهای خانگی باید پارکینگ را در شمال نقشه قرار داد و راه پله و انبارها یا هر محلی که زیاد به کار برده نمی شود. در کشورهای بسیار گرم این جهت یابی نامطلوب می شود و چون گرمای بیشتری ایجاد می کند اما برعکس در تابستان فضاهای سایه وار مطلوب تر هستند . فردی که همشیه در اتاق های رو به شمال است و تماس بسیار کمی با خورشید دارد و ممکن است احساس افسردگی و غم در او ایجاد شود .

نور جنوبی

حرکت دورانی ظاهری خورشید نسبت به زمین ایجاد می شود به همین دلیل اگرچه خورشید همیشه از شرق طلوع می کند و در غرب غروب می کند برای کشورهای نیمکره شمال خورشید یک خط سیر جنوبی دارد و برای آنها که در نیمکره جنوبی هستند خط سیر شمال دارد به همین دلیل نور خورشید در نیمکره شمال در قسمت جنوب با انحراف بیشتر و شدت گرم کنندگی کمتر در زمستان است و برعکس آن در تابستان می باشد .معمولا فرض می شود که نمای جنوبی بهترین جهت یابی برای فضاهای خانگی است یعنی برای محل اتاق نشیمن و فضاهای داخلی خانه از طرف دیگر به دلیل انعکاس های این نور روی شیشه ها و سطوح سیقلی مکان مورد نظر همیشه هم نور مناسبی برای کار کردن نیست در طول ماه های سرد سال شدت گرمی نور برای این اتاق های جنوبی کمتر از اتاق های رو به شمال است اگر مناطق نورگیری اتاق بزرگتر شود آنگاه نیاز به وجود محافظت از نور مستقیم خورشید در تابستان به وجود می آید مثل یک سایبان و ….

نور جنوبی سایه و انعکاس ایجاد می کند و اجازه می دهد که با حجم ها بازی شود و منظره زیبایی ایجاد می کند به همین دلیل اشیا را مقابل آن طراحی می کنند یا حتی با قرار دادن یک استخر در مقابل ایوان یا پنجره های اتاق نشیمن با استفاده از انعکاس های روی سطح اب که دائما در حرکت اند روی دیوارها و سقف مناظر دلربایی ایجاد می کنند . جدا از نتایج فیزیکی نتایج روانی این نور دارد که استفاده مناسب باعث احساس سرزندگی می شود

نور شرق (صبحگاهی)

روشنایی صبح بهترین ابزار برای بیدار شدن از خواب است . خوردن صبحانه کامل بدون شتابزدگی در کنار روشنایی روز ارامش و نیروی کافی به انسان می دهد. بنابراین باید محل قرار گرفتن اتاق خواب و آشپزخانه و نشیمن و اتاق غذا خوری خوب جهت یابی می شود تا بیشترین استفاده از نور صبحگاهی شود که اشعه های آن ضعیف و خنک تر است این نور در زمان معین از دور سایه اجسام را تولید می کند که می توان از این سایه برای تزیین فضا استفاده کرد این نور ابتدا بر گرد و غبار تابیده می شود و با پراکنده شدن آن ها در فضا نور و گرما هم منتشر میشود.

نور غربی (غروب)

با به اتمام رسیدن روز شدت نور کاسته می شود اما انعکاسان هنوز وجود دارد دیوارهای سفید با شدت بیشتر و با رنگ مایل به زرد می درخشند و دیوارهای بتونی رنگ نارنجی تندی به خود می گیرند تمام سطوح شهر تغییر شکل می یابد وقتی خورشید کاملا پایین آمد تابش خود را بر روی سنگ فرش ها ی آسفالت خیابان ها موقف می کند و شهر به یک پرده سینما تبدیل می شود و با گذشت زمان آسمان به سرخی می گراید و کم کم تاریک می شود و زمینه شکل و اشیاء پراکنده می شود و مرزهای اشیا روی همدیگر می افتد بنابراین تشخیص لبه های اشیاء مشکل می شود فضاهایی که در مغرب هستند باید از آخرین نورهای عمودی خورشید حفاظت شوند .

نور عمودی (پنجره های سقفی)

در یک آپارتمان بجز اتاق کوچک زیر شیروانی معمولا برای استفاده از نور بالای سر در سایر جاها امکانی وجود ندارد. پنجره های سقفی نور واقعی را وارد خانه می کند و دیوار ها را به عناصر سرزنده و با روح تبدیل می کنند. انواع نورهای تابید شده در اتاق و نحوه بازسازی آن بستگی به جهت و شدت نور دارد . با پنجره های سقفی جداسازی بیشتری از اطراف را در خانه ایجاد می کنند. در محیط های شلوغ و بسیار متنوع که فضای کمی هم دارند برای روبه رو شدن با فضای روشن بهترین راه پنجره های سقفی است. ایجاد ایوان و فضاهای روشن شده با نور طبیعی سقف روش بازیابی آرامش ، سکوت و آسایش در یک محیط که فاقد این مزایا است می باشد.

سایه

لوکوربوزیه می گوید : معماری بازی هنرمندانه دقیق و خیره کننده مجموعه ای از اجسام ساخته شده در زیر نور است. مثل تابلویی که در آن اشکال هندسی مربع، دایره ، مخروط ، استوانه با کناره های تیره و روشن و سایه های آنها بر روی یکدیگر نقاشی شده اند . لوکوربوزیه اشیاء را با تاکید مخصوص روی سایه های آنها می کشید، سایه نقطه مقابل نور نیست. استادان نقاشی های ناموزون و بی تناسب، مثل زارباران اولین کسانی بودند که فهمیدند برای روشن کردن یک شی بهترین روش سایه زدن اطراف آن نیست همین اثر به معماری منتقل می شود . در یک کلیسا وقتی نور از روزنه های پنجره یا سقف خودش را به فضای داخل می رساند ایجاد سایه می کند و محیطی رمانتیک ایجاد می کند بدین ترتیب در روز ، روزنه ها و … که نور را فیلتر می کنند همگی مناسب ترین راه برای نشان دادن حضور نور هستند.

نیم سایه

در نیم سایه ، مرزهای اشیا واضح نیستند و ابهام در تشخیص آنها وجود دارد. نیم سایه محیطی اسرار آمیز را به وجود می آورد. در فضاهای عمومی نور زیاد است و نیمه سایه مفهوم ندارد ولی در فضاهای صمیمی دلیلی برای وجود نور زیاد نیست تا زمانی که وجود آن ضروری باشد . نیم سایه برای آرامش و تفکر بسیار مناسب است و لزوما تنها در اتاق نشیمن یا غذاخوری مورد استفاده قرار نمی گیرد، بلکه حتی می تواند در اتاق زیر شیروانی نیز استفاده شود.